حضور در مراسم معنوی و زیبای پیاده روی اربعین تجلی ارزش‌های الهی و عظمت سیاسی و اجتماعی شیعه است. ما باید در این سفر به زائرین و میزبانان احترام بگذاریم چراکه ممکن است در لحظه ای حضرت اباعبدالله الحسین در میان مردم باشد و با رفتار خود شرمنده حضرت شویم. این سفر توفیقی است که در طول سال فقط یک بار نصیب انسان می شود و با توجه به دسته جمعی بودن سفر و همراهی با میلیون‌ها زائر، شایسته است نکاتی را از جهت اخلاقی رعایت کنیم تا علاوه بر بهره معنوی بیشتر، سفر را نیز به کام خویش و دیگران شیرین سازیم:

۱: سعه صدر داشتن

طبیعی است حضور در این سفر با مشارکت و همراهی میلیون‌ها زائر، قطعا انسان را با سختی‌هایی روبرو خواهد کرد، لذا باید از جهت روحی و روانی آمادگی مواجه شدن با مشکلات پیش رو را داشته باشیم، سعه صدر و بردباری را چاشنی سفر خود کنیم، و از بی حوصلگی، کم ظرفیتی، بی تابی و گلایه نمودن از دیگران خود داری کنیم.

برای بالا بردن آستانه صبر و تحمل باید تمرین صبوری نمود که امیرالمومنین (علیه السلام) فرمودند: «إِنْ لَمْ تَکُنْ حَلِیماً فَتَحَلَّمْ‏ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلَّا أَوْشَکَ أَنْ یَکُونَ مِنْهُم‏ [۱] اگر بردبار نیستی خود را وادار به بردباری کن، زیرا کسی که خود را به گروهی شبیه کند، به زودی از آنان می شود»

۲: پرهیز از مزاحمت نسبت به دیگران

در پیاده روی اربعین، زائر با ازدحام جمعیت، محدودیت های مکانی برای استراحت، عدم وجود وقت مشخص برای خواب و بیداری مواجه خواهد بود لذا باید مراقب باشد وقتی به مکان هایی که برای استراحت تعبیه شده وارد می شود با سر و صدا کردن، بلند حرف زدن و… موجبات آزار و اذیت و مزاحمت برای زائرینی که بر اثر خستگی راه به استراحت پرداخته اند را فراهم نکند و این سفر معنوی را با گناه همراه نکند که پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلّم) در بیانی فرمودند: «مَنْ‏ آذَى‏ مُؤْمِناً فَقَدْ آذَانِی‏ وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَل‏… [۲] هر که مؤمنى را بیازارد مرا آزار داده است، و هر که مرا بیازارد خدای عزوجل را آزار داده است.»

۳: پرهیز از اسراف و زیاده روی در خوردن و آشامیدن

گر چه در این سفر معنوی، مردم سخاوتمند عراق با جان و دل، از عمق وجود، بدون هیچ منتی و با افتخار در خدمت زائرین هستند و انواع و اقسام غذاها را حتی با اصرار و التماس بذل و بخشش می کنند، ولیکن باید مراقب بود که غذا به اندازه نیاز برداشته شود تا هم از اسراف، حیف و میل ها جلوگیری شود و هم پرخوری صورت نگرفته باشد؛ خصوصا آن‌که زائر در یک سفر معنوی گام برداشته است و پرخوری قلب را می میراند.

پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «لَا تُمِیتُوا الْقُلُوبَ‏ بِکَثْرَهِ الطَّعَامِ‏ وَ الشَّرَابِ فَإِنَّ الْقُلُوبَ تَمُوتُ کَالزُّرُوعِ إِذَا کَثُرَ عَلَیْهَا الْمَاء [۳] دل را به زیادی در خوردن و نوشیدن نمی رانید چون دل می میرد همان طور که زراعت اگر آب زیاد در آن رود از بین می رود.»

۴: پرهیز از زیاده گویی

خودداری کردن از پرحرفی، گزافه گویی، بیهوده گویی از اموری است که همه جا، خصوصا در این سفر معنوی باید رعایت شود تا مبادا به دل شکستن، بحث و جدل، غیبت، سوء تفاهم، عیب جویی، منجر نشود که امیر المومنین (علیه السلام) فرمودند: «مَنْ‏ کَثُرَ کَلَامُهُ‏ کَثُرَ خَطَؤُهُ‏ وَ مَنْ کَثُرَ خَطَؤُهُ قَلَّ حَیَاؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَیَاؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ قَلْبُهُ وَ مَنْ مَاتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النَّار [۴] هر کسى که سخنش افزایش یافت، اشتباهات او نیز فزونی خواهد یافت، و هر کس خطایش افزایش یافت، حیایش کم می شود، و هرکس حیایش کم شد، تقوایش کم می شود، و کسی که تقوایش کم شود، دلش می میرد، و هر کس قلبش بمیرد، به دوزخ وارد خواهد شد».

در حال خویش بودن، به ذکر و صلوات مشغول شدن، تأمل و تفکر در حوادث عاشورا، جایگزین های مناسبی در این سفر برای پرحرفی خواهد بود.

۵: رعایت ایثار

حادثه عاشورا با ایثار، از خود گذشتگی و فداکاری عجین شده و شهدای کربلا از بالاترین سرمایه وجودی خویش یعنی جانشان در راه خدا و بقای مکتب اسلام گذشتند و مصداق بارز این آیه شریفه قرار گرفتند: «وَ یُؤْثِرُونَ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهٌ… [۵] و آنان را بر خود ترجیح مى‏ دهند، گرچه خودشان را نیاز شدیدى باشد.»

لذا زیبنده است که زائر حسینی در این سفر با تأسَّی از سیّد الشهداء (علیه السلام)، این فضیلت اخلاقی را ظهور و بروز ببخشد و در مقدم داشتن دیگران خصوصا سالخوردگان، بزرگ ترها، بانوان، بچه ها بر خود در صف های توزیع غذا، سوار شدن بر وسایل نقلیه، مکان‌های عبادت، زیارت و صف های جماعت و مانند این ها پیش گام باشد.

۶: رعایت نظافت

کثرت جمعیت زائرین، جنگ زدگی کشور عراق، وضعیت نامساعد محیط زیستی این کشور بطور طبیعی زمینه بروز برخی مشکلات و نارسایی های بهداشتی را فراهم می کند. لذا هر زائری ضمن اهتمام به حفظ بهداشت فردی باید از هر گونه اقدامی که موجب آلودگی محیط پیرامون می شود، مانند زباله و آشغال ریختن در مسیر سفر، و جاده پرهیز کند که امام رضا (علیه السلام ) فرمودند: «مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِیَاءِ التَّنَظُّفُ [۶] پاکیزگی از اخلاق انبیاست.»

۷: تشکر از میزبان

وظیفه اخلاقی ایجاب می کند که زائرین علی رغم مشکلات، کمبودها و نقص هایی که ممکن است با آن مواجه شوند از خادمین، مسئولین و دست اندرکاران تشکر و سپاس گذاری کنند که فضا و بستر را مهیا کرده اند تا عاشقان سید الشهداء (صلوات الله علیه) بتوانند در مراسم معنوی و همایش عظیم جهانی پیاده روی اربعین، حضور داشته باشند.

امام سجاد (علیه السلام) در این رابطه می فرمایند: «یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لِعَبْدٍ مِنْ عَبِیدِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَ شَکَرْتَ فُلَاناً فَیَقُولُ بَلْ‏ شَکَرْتُکَ‏ یَا رَبِ‏ فَیَقُولُ لَمْ تَشْکُرْنِی إِذْ لَمْ تَشْکُرْهُ ثُمَّ قَالَ أَشْکَرُکُمْ لِلَّهِ أَشْکَرُکُمْ لِلنَّاس‏ [۷] خداوند در روز قیامت به بنده اش می فرماید: آیا از فلانی تشکر کردی؟ او می گوید: پروردگارا، از تو تشکر کردم؛ خداوند می فرماید: چون از او سپاس گزاری نکردی، شکر و سپاس مرا هم نکرده ای، آن گاه حضرت فرمودند: شکرگزارترین شما در برابر خداوند شکرگزارترین شما در برابر مردم است.»

متاسفانه بعضی از ایرانی ها دچار این تصور می شوند که در همه ایام سال در سفر به عتبات عالیات می توانند از این امکانات رایگان(خانه، غذا و …) استفاده کنند اما باید به یاد داشته باشند که این شرایط فقط ویژه اربعین حسینی است و نباید انتظار بیجا نسبت به مردم عراق داشت.

۸: افزایش وحدت دو ملت ایران و عراق

متاسفانه دیده شده است که بعضی از افراد سراغ غذا و دیگر خدمات ایرانی را از عراقی ها می گیرند که ممکن است موجب دلگیری آنها شود. همه ما شیعه هستیم و بهتر است علاوه بر رعایت بهداشت منزلت میزبان را نیز حفظ کنیم و باعث تفرقه میان دو ملت نشویم.

در این رابطه راوی در مورد امام رضا (علیه السلام) میفرماید:« ما رَأَیْتُ أَبَاالْحَسَنِ الرِّضا علیه‏ السلام جَفا أَحَدا بِکَلِمَهٍ قَطُّ وَ لارَأَیْتُهُ قَطَعَ عَلى أَحَدٍ کَلامَهُ حَتّى یَفْرُغَ مِنْهُ وَ ما رَدَّ أَحَدا عَنْ حاجَهٍ یَقْدِرُ عَلَیْها[۸] هرگز ندیدم که امام رضا علیه ‏السلام با سخن خود کسى را برنجاند و سخن کسى را قطع کند، تا اینکه سخن خود را تمام بکند، و هرگز حاجت کسى را که توان اداى آنرا داشت ردّ نمى‏ کرد.»

۹: عدم آرایش بانوان

متاسفانه دیده شده است که بعضی از بانوان در مراسم پیاده روی اربعین با مراجعه به موکب ها به آرایش خود میپردازند. این کار منجربه آسیب به وجهه بانوان شیعه و باعث به وجود آمدن ذهنیت منفی نسبت به افراد می شود و از لحاظ شرعی نیز پسندیده و جایز نمی باشد. قرآن کریم در این باره میفرماید:« وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیهِ الْأُولی[۹]؛ همچون دوران جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید.»

۱۰: داشتن بصیرت سیاسی

در کشور عراق گروه های مختلفی وجود دارند که بهتراست با اعضای این گروه ها درمورد مسائل اختلافی همچون اعتقادات شیعه و سنی، علما و مراجع، ملی، جغرافیایی و نژادی بحثی صورت نگیرد تا باعث وحدت تشیع گردد و نقشه ها دشمنان را خنثی کند. قرآن کریم در این باره می فرماید:« وَ أَطِیعُواْ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُواْ وَ تَذْهَبَ رِیحُکم[۱۰] و از خدا و رسولش اطاعت کنید و نزاع و اختلاف نکنید که در نتیجه ضعیف می شوید و نیروی شما تحلیل می‌رود؛‏»

پی نوشت:

[۱].شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغه (للصبحی صالح)، ص ۵۰۶، ناشر: هجرت‏، مکان چاپ: قم‏، ۱۴۱۴ق.

[۲] .مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، بحار الأنوار (ط- بیروت)، ج۶۴، ص ۷۲، ناشر: دار إحیاء التراث العربی‏، مکان چاپ: بیروت‏، ۱۴۰۳ ق‏.

[۳] .همان، ج۶۳، ص ۳۳۱.

[۴] .شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغه (للصبحی صالح)، ص ۵۳۶، ناشر: هجرت‏، مکان چاپ: قم‏، ۱۴۱۴ق.

[۵].حشر، آیه ۹

 [۶].کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، الکافی (ط- الإسلامیه)، ج۵، ص۵۶۷، ناشر: دار الکتب الإسلامیه، مکان چاپ: تهران‏، ۱۴۰۷ ق‏.

[۷]. همان، ج۲، ص۹۹.

[۸]. عیون اخبار الرضا علیه السلام: ج۲، ص۱۹۷، ح۷

[۹]. احزاب، آیه ۳۳.

[۱۰]. انفال، آیه ۴۶.